Door Bert Breij
Een politicus die goed scoort in de peilingen wordt al snel als winnaar gezien. De kiezer wil immers winnen, toch? Op dezelfde manier wordt een daling in de cijfers genoeg om een partij af te schrijven. Peilingen, bedoeld als tijdelijke beelden, worden vaak gezien als voorspellingen. Bijvoorbeeld: een partij die laag scoort wordt al snel afgeschreven, ook al kunnen omstandigheden snel veranderen. Het probleem zit niet alleen in hoe we het uitleggen, maar ook in hoe we onderzoek gebruiken. Of het nu om wetenschap, marktonderzoek of opiniepeilingen gaat, te vaak maken we van ingewikkelde situaties simpele cijfers.
Uit mijn ervaring met het combineren van cijfers en persoonlijke verhalen blijkt dat cijfers overzicht bieden, maar verhalen de diepgang. Toch worden deze twee doorgaans te weinig of niet gecombineerd. Peilingen focussen op percentages, maar wat beweegt mensen? Welke tegenstrijdige gevoelens spelen mee? Kwalitatief onderzoek kan diepgang geven door verhalen en motivaties achter de cijfers bloot te leggen, maar het vraagt tijd en aandacht – iets wat in een snelle nieuwscyclus vaak ontbreekt.
Het probleem met cijfers is dat ze mensen in hokjes duwen. Een respondent wordt een datapunt; een mening een kleur in een grafiek. Dit leidt tot versimpeling en stigmatisering. Bijvoorbeeld: een wijk met hogere misdaadcijfers wordt al snel bestempeld als ‘gevaarlijk’, terwijl factoren zoals armoede en gebrek aan voorzieningen vaak niet worden meegenomen in de analyse. Een progressieve kiezer met conservatieve trekjes of een sociale ondernemer verdwijnt in de grijze gebieden van datasets. De complexiteit van mensen wordt genegeerd.
Dit zien we in politiek, marktonderzoek en wetenschap. Bedrijven proberen klanten in doelgroepen te vangen, maar mensen hebben vaak tegenstrijdige wensen die niet in één profiel passen. Ook wetenschap, hoewel een gouden standaard, kan leiden tot stereotypering door te veel generalisatie.
Neem opinieonderzoek vlak voor verkiezingen. In veel landen mag dit niet vlak voor de stembusgang, omdat het kiezersgedrag kan beïnvloeden. Niemand wil immers stemmen op een partij die geen kans maakt. Onderzoek kan sociale dynamieken veranderen, trends maken of breken en stigma’s versterken. Als onderzoek zegt dat ‘iedereen’ iets denkt, voelt het ongemakkelijk om anders te zijn.
Fouten in onderzoek zijn overal. Denk aan criminaliteitskaarten die wijken zonder achtergrondinformatie als ‘gevaarlijk’ bestempelen, terwijl sociale en economische omstandigheden vaak belangrijke verklaringen bieden. Dit leidt tot stigmatisering, dalende vastgoedwaarden en minder investeringen. In de gezondheidszorg worden mensen soms gereduceerd tot cijfers, wat zorg kan ontzeggen aan ouderen omdat hun herstelkansen ‘te laag’ lijken.
In de politiek zien we hoe peilingen selectief worden gebruikt.
Positieve resultaten worden uitgelicht, negatieve genegeerd. Media versterken dit door sensationele cijfers te delen, wat een vertekend beeld geeft. Social media vergroten dit uit. Bij de recente Nederlandse verkiezingen verspreidden partijen strategisch peilingen, soms zonder uitleg over methodologie of achtergronden, wat bijdroeg aan verwarring en polarisatie. Foute interpretaties verspreidden zich sneller dan ooit, wat zorgde voor onzekerheid en polarisatie.
Daarom moet onderzoek niet alleen gebruikt worden om te verdelen, maar juist om solidariteit te versterken. Een samenleving die begrijpt dat mensen niet in hokjes passen, schept ruimte voor verbinding. Solidariteit begint waar we ruimte maken voor elkaar en elkaars tegenstrijdigheden accepteren. Om mensen te verbinden, elkaar beter te leren kennen en waarderen, bestaat sinds een jaar de Stichting DeSolidariteit. Deze stichting stimuleert onder meer ontmoetingen en projecten waarin mensen met verschillende achtergronden samenwerken en elkaar beter leren begrijpen. Deze stichting laat zien hoe gedeelde waarden en wederzijds begrip kunnen bijdragen aan een inclusieve samenleving. Het toont hoe mensen met allerlei achtergronden elkaar kunnen vinden in gedeelde waarden.
Wat we nodig hebben, is precisie en diepgang. Kwantitatief onderzoek biedt schaal; kwalitatief onderzoek betekenis. Samen laten ze zien dat mensen niet in één hokje passen. De progressieve kiezer heeft conservatieve trekjes. De duurzame consument kiest soms voor gemak. En dat is prima. Het is aan onderzoekers om dit verhaal te vertellen, met respect voor wat ons menselijk maakt. En met het oog op solidariteit: de brug tussen cijfers en menselijkheid, en het fundament voor een samenleving waarin iedereen zich gezien voelt.
